Hrákadallar og spýtukallar

Á göngu um borgina verða oft fyrir manni gljáandi slummur á gangstéttum sem „brosa mót sól“ og oft sér maður huggulega unga menn hrækja frá sér þessum gljáhroða eins og ekkert sé sjálfsagðara, jafnvel töff. Fólk, börn og hundar ganga ofan í þetta og má reikna með að óþverrinn berist inn á heimili fólks oftar en það kærir sig um að vita um. Eins sér maður knattspyrnumenn og aðra íþróttamenn hrækja á vellinum hægri vinstri. Sama völl nota svo börn á yngri stigum, detta oft eins og gefur að skilja, fá óhroðann í hárið og á líkamann og fara svo heim, nema þau skelli sér í góða sturtu á eftir, sem ætti eiginlega að vera skylda. En jafnvel þó menn fari í sturtu eftir æfingu eða leik, má reikna með að eitthvað af gumsinu hafi náð þangað sem ekki er óskað eftir því, t.d. í augu, munn eða nef þegar hendi er strokið yfir andlit, undir nef, hár dregið frá augum o.s.frv.

Þetta er einhver viðbjóðslegasti ósiður sem ég þekki, og hefur aftur verið upp tekinn eftir marga áratugi þegar þetta þótti óheflað og ógeðslegt fram úr hófi. Í mínu ungdæmi þótti hver sá sem hrækti á götu afskaplega illa uppdreginn og fékk augnagotur. Í dag sýnist mér ungir karlmenn telja að þetta sé eitthvert merki um svalheit, þetta sést í íþróttunum, í kvikmyndum og svo auðvitað í mannlífi borgarinnar og enginn gerir athugasemd við þetta. 

Hér áður fyrr, allt fram á 20. öld,  voru hrákar talsvert almennir, en svo fór fólki að blöskra sóðaskapurinn og kúltúrleysið sem lýsti sér í þessari búkhreinsun. Heilbrigðissjónarmið réðu líka talsverðu, því margir sjúkdómar geta borist með hráka. Hrákadallar voru settir upp, t.d. á skipum eða stórum vinnustöðum, til að slummurnar væru ekki út um allt, heldur safnað á einn ákveðinn stað sem væri svo hægt að hreinsa reglulega. Síðan lagðist þessi ósiður sem betur fer hægt og bítandi af, einkum vegna hræðslu fólks við berklana, en berklasmit gat auðveldlega borist með hráka. Um tíma var meira að segja bann við hrákum á almannafæri í lögreglusamþykkt Reykjavíkurborgar af þessari ástæðu og mátti beita sektum við athæfinu. Þegar berklunum hafði verið útrýmt að menn töldu, var það tekið út. En enn stinga berklar upp kollinum, árvisst hér á landi, og ekki get ég hugsað þá hugsun til enda að einhver með smitandi berkla gangi um götur borgarinnar og spýti í allar áttir.

En það getur fleira borist en berklar með hráka, til dæmis kvef og umgangspestir og geta læknar upplýst betur um það, en almenn skynsemi segir okkur að ekki sé sérlega heilsusamlegt að snerta eða rekast í þessa líkamsvessa, hvað þá fá þá inn í sinn eigin líkama, t.d. við að þeir berist inn á gólf heimila, þar sem lítil börn skríða um eða eru að leik, eða ef fólk athugar ekki að þvo hendur sínar oft á dag og sérstaklega áður en matast er.  

Mig langar til að skora á spýtukallana að hætta þessum ósið, eða að öðrum kosti koma sér upp hrákadöllum sem þeir geta þá borið með sér og geymt í vasa sínum á milli. Annars verða borgaryfirvöld að bregðast við þessu og annað hvort koma upp hrákadöllum líkt og var fyrrum eða setja reglur um þessa losun líkt og er nú gert gegn t.d. þvaglátum á almannafæri. Eins skora ég á íþróttafélög að taka upp harðari reglur um hrækingar á íþróttavöllum og hefja vitundarvakningu um ósiðinn, benda börnum í íþróttastarfi og foreldrum þeirra á vandamálið og brýna fyrir þeim hreinlæti og þvott. En fyrst og fremst vil ég segja við spýtukallana að þetta er alls ekki svalt, þetta er einfaldlega virkilega ógeðslegur vani sem er auðvelt að venja sig af og væri það öllum til sóma.