Að skjóta farfugla eða veiða hvali....

Þegar ég fór til Möltu síðastliðið vor (2008), rakst ég á gönguferðum um eyjuna á undarleg skýli og staura sem voru mér algjör ráðgáta þar til ég fékk skýringu eftir nokkra eftirgrennslan. Það er aldalöng hefð á Möltu að snara eða skjóta farfuglana sem fara sunnan úr Afríku og norður um Evrópu að vori og aftur til baka að hausti (yfir 100 tegundir). Er þetta hefð eitthvað í líkingu við nautaat Spánverja og grindhvaladráp Færeyinga.

Meðal drepinna fugla á Möltu hafa fundist merktir fuglar frá 38 löndum Evrópu, og þar af margar sjaldgæfar tegundir og enn aðrar sem eru hreinlega í útrýmingarhættu (og sem maltversk lög heimila reyndar alls ekki heldur að séu skotnar). Alvarlegust er þó talin sú staðreynd að fuglarnir eru drepnir rétt fyrir varptímann, sem minnkar möguleikann á að styrkja stofninn.

Þegar Maltverjar sóttu um inngöngu í Evrópubandalagið var það eitt af skilyrðunum fyrir inngöngu þeirra að þessum fuglaveiðum yrði hætt. Þeir fengu þó inngöngu 2004 með samkomulagi um aðlögun og minnkandi veiðar fram til 2008. 2005 var veitt skv. venju en þegar stjórn Möltu leyfði enn á ný árlegar veiðar vorið 2006 án takmarkana, hóf Evrópusambandið alvarlegar viðræður við stjórnvöld eyjarinnar. 2007 jókst enn þrýstingurinn enda gefið veiðileyfi eina ferðin enn þrátt fyrir að Evrópusambandið krefðist af fullum þunga að sett væru lög og reglur og veiðarnar stöðvaðar. Án árangurs. Maltversk lögregluyfirvöld fylgja málum lítið eftir þó kærur berist vegna veiðanna. Mótmæli ýmissa samtaka í Evrópu báru heldur ekki árangur, (t.d. bárust yfir 115.000 undirskriftir eingöngu frá Bretlandi vorið 2008). Ákvað forsætisráðherra Möltu að hunsa andmælin og neitaði að taka við undirskriftalistum. Vorið 2008 var reyndar ekki gefið leyfi til veiða en heldur ekki bannað og því skotið sem fyrr....

Evrópusambandið hefur hótað hörðum viðurlögum linni veiðunum ekki, enda eru þær ólöglegar samkvæmt lögum Evrópusambandsins. Mál fuglaveiðimanna Möltu kom til kasta Evrópudómstólsins 2008 og voru veiðarnar dæmdar ólöglegar og varða sektum, en verra er þó það álit sem Maltverjar hafa hjá náttúruverndarsamtökum og almenningi um alla Evrópu. Veiðimennirnir hóta á móti að klaga til Mannréttindadómstólsins, veiðarnar byggi á hefð og séu hluti af menningu landsins. Veiðimenn eru lítt á því að gefa sig og harkan í baráttunni sést e.t.v. best á því að skotið var á innlendan fuglafræðing síðasta vor og að kveikt hefur verið í bílum fuglaskoðara, jafnvel unnin skemmdarverk á friðuðum svæðum á eyjunni.

Maltverjar eru í kringum 400.000 og skráðir veiðimenn eru um 16.000. Þeir skjóta um 100.000 farfugla árlega. Meirihluti almennings er andsnúinn veiðunum skv. könnunum, en harðsnúinn minnihluti veiðimanna segist ekki hlusta á þetta veiðibann og muni skjóta hvern þann sem reyni að koma inn á veiðisvæðin og hindra veiðarnar og hafa einnig tekið upp skotveiðar af sjó. Þegar ég las þetta í blöðunum á Möltu snemmvors 2008, áttaði ég mig á því að hefði ég verið á gangi nokkrum vikum síðar hefði ég kannski endað með hagl í rassinum vegna fákænsku minnar. Skildi ég líka allt í einu að ferðalag farfuglanna sem við bíðum með svo mikilli óþreyju er hin mesta háskaför. Þeir leggja líf sitt að veði til að fljúga hingað uppeftir á sinn árlega ástafund. Myndum við vilja fara á mis við það? Það þykir mér ólíklegt og þess vegna hljótum við Íslendingar líka að fordæma fuglaveiðarnar á Möltu.

Farfuglunum bjóðum við griðastað á hverju ári, hér geta þeir verpt og fjölgað sér, hér koma þeir upp ungviðinu og ekki glymja hér við skothvellir í sumarnóttinni. Hingað koma fuglaáhugamenn alls staðar að úr heiminum og njóta. Varptíminn er griðatími og eyjan okkar er griðastaður fugla allt sumarið. Megi svo alltaf vera.

En gæti eyjan okkar ekki líka verið griðastaður hvala? Eyjan þar sem þeir geta svamlað áhyggjulausir og án ótta við skutulinn? Eyjan þangað sem fólk ferðast til að sjá þessar stórskepnur hafsins? Í dag veiðum við hvali......... og finnst við hafa fullan rétt til þess. Þeir eru í sjónum, og við eigum rétt á öllu sem syndir í sjónum í kringum landið, segja sumir. Þeir 115.000 ferðamenn sem vilja sjá hvali í hvalaskoðun vilja örugglega ekki sjá þá í blóðugum niðurskurði í hvalveiðistöðinni, þó Jón Gunnarsson, þingmaður Sjálfstæðismanna, haldi því fram. Það er annar markhópur og örugglega miklu minni. Og ekki víst að hann færi tvisvar í slíka skoðunarferð. En hinir hvalaskoðendurnir koma hugsanlega aftur og vilja mjög líklega sína jákvæðu upplifun aftur. Hver sá sem hefur farið í hvalaskoðun og séð hvali vill fara aftur, það veit ég sem leiðsögumaður. Þetta er auðlind sem þverr ekki.

Talað er um að hvalaskoðun og hvalveiðar geti vel farið saman. En það getur því aðeins farið saman að engin hætta sé á því að þessir aðilar séu á sömu slóðum (og þá ráði ekki kostnaður við olíubrennslu stórskipa ferðinni). Ef leyfa á hvalveiðar á að setja reglur um að ekki mega veiða innan 50 mílna landhelgi, (líkt og væri líka skynsamlegt að gera með botnvörpungana). Og ekki væri verra að setja senda á gæfustu dýrin sem sjást í hvalaskoðuninni, svo hvalveiðiskipin láti þau óáreitt. Það má alls ekki ske að gæf dýr sem full trausts hafa komið til móts við hvalaskoðunarskipin verði drepin vegna þess hve auðveld skotmörk þau eru.

En ég held nú samt sem áður að sama hvað við gerum og hvernig við reynum að sætta þessi sjónarmið, að í augum umheimsins verðum við dæmd eins og Maltverjar, talin hálfgerðir barbarar............. viljum við það?