Neyðarskýli heimilanna

Til ykkar sem getið gert eitthvað í málunum.

Við, almenningur í þessu landi, erum orðin langeyg eftir því sem einu sinni var kallað "skjaldborg heimilanna" síðar "tjaldborg heimilanna" og gæti í dag allt eins heitið "neyðarskýli heimilanna" - því ekkert raunhæft er að gerast og fyrirséð að bylgja persónulegra gjaldþrota fari af stað nú með haustinu þegar hin ýmsu bráðabirgðaúrræði renna út, eins og að taka út séreignasparnað, frysta lán, fresta gjaldþrotaskiptum og nauðungaruppboðum og svo framvegis. Eina úrræðið sem eftir stendur er greiðslujöfnunin, sem er í raun skuldafangelsi til framtíðar, og erfist til næstu kynslóðar.

Áhersla ríkistjórnarinnar hefur verið að bjarga fjármálakerfinu (sem var nauðsynlegt) og fyrirtækjum (sem var líka nauðsynlegt) en almenningur hefur setið eftir og aðgerðir til úrbóta ómarkvissar að margra mati, og frekar til þess gerðar að þjóna lánastofnunum en lántakendum. Hæstaréttardómur um lögleysi gengistryggðra lána hefur einungis aukið úrræðaleysið og flækjustigið.

En við sem tókum enga áhættu að því er við héldum, spenntum ekki bogann að við töldum, og tókum hefðbundin lán til íbúðakaupa, við erum líka illa stödd, en það virðast fáir gera sér grein fyrir því, og þau lán hafa hækkað fáránlega mikið og greiðslubyrðin þyngst. Margir eru að kikna undan því að standa í skilum og í lappirnar.

Tökum dæmi um hefðbundinn lántakanda sem vildi ekki taka neina áhættu og átti upp í eign: Hann tekur 18 milljóna króna lán hjá Íbúðalánasjóði í byrjun árs 2007 (þáverandi hámark) til kaupa á íbúð sem kostar 27 milljónir- hrein eign í íbúð 9 milljónir, greiðslubyrði á mánuði 85.000 kr og hækkaði upp í 87.000 í lok árs - allt innan áætlaðra marka og greiðslugetu. Árið 2008 fer mánaðarafborgun lánsins hægt og bítandi í 101.000 kr og lánið sjálft er komið í 21.330.000 = lántakandinn bætir við sig vinnu til að auka greiðslugetuna, hrein eign komin niður í 5,7 milljónir (miðað við sama kaup- og söluverð). Árið 2009 hækkar mánaðarafborgun lánsins hægt og sígandi í 112.000 á mánuði og lánið hækkar í 23,3milljónir = lántakandi bætir enn við sig vinnu til að auka greiðslugetuna og geta staðið í skilum, hrein eign komin í 3,7 milljónir (húsnæðisverð hefur lækkað og hrein eign er því trúlega talsvert lægri, ef nokkur, og afborgun lánsins hækkar áfram um 1000 kr á mánuði að meðaltali og lánið sjálft um ca200.000 á mánuði).

Lántakandinn er orðinn langeygur eftir "alvöru" úrræðum, hefur leitað oft ráða hjá Íbúðalánasjóði, Ráðgjafastofu heimilanna og auk þess rætt við ýmsa aðra.
Það sem er í boði er að ;
a) taka út séreignasparnað í eitt ár
b) frysta húsnæðislánið í eitt ár
c) fara í greiðslujöfnun, þ.e. að láta meta greiðslugetuna og greiða skv. henni en það sem stendur út af leggst við höfuðstólinn til framtíðar. Greiðslugeta er metin útfrá tekjum síðustu ára skv. framlögðum skattaskýrslum.
d) geiðsluaðlögun, úrræði/nauðasamningur ætlað almennum launþegum en ekki þeim sem bera ábyrgð á atvinnustarfsemi, t.d. geta einyrkjar ekki nýtt sér þetta úrræði. Einyrkjar eru t.d. iðnaðarmenn, bændur, listamenn og ýmsir verktakar.

Hvers vegna virka þessi úrræði ekki fyrir lántakandann:
a) Í fyrsta lagi eiga ekki allir séreignasparnað og þetta úrræði gagnast því ekki öllum.
Þeir sem eiga séreignasparnað geta fleytt sér áfram um eitt ár, en þá tekur ískaldur raunveruleikinn aftur við og greiðslubyrði lána hefur hækkað á þessu ári sem er liðið svo venjulegar daglaunatekjur duga ekki.
b) Frysting lána getur gefið færi á að stokka upp fjármálin, en tekur enda líkt og séreignasparnaðurinn.
c) Þar sem lántakandinn hefur aukið greiðslugetu sína jafnt og þétt síðustu ár, lítur tekjuliður hans bara nokkuð vel út á skattaskýrslum, en ekki er tekið tillit til þess að þar liggja að baki óhemju langir vinnudagar - við hvað á annars að miða, 8 stunda vinnudag eða 16 stunda vinnudag? Ekki er tekið mark á munnlegum/skriflegum yfirlýsingum um daglaun fyrir 8 stunda vinnudag, heldur eingöngu hægt að miða við framtaldar tekjur síðustu ára. Úrræðið mun auk þess verða til þess að höfuðstóllinn hækkar enn meir og hrein eign hverfur mjög hratt og skuldastaða verður neikvæð. Skuldir lántakanda erfast til barna við dauðsfall. Íbúð með neikvæða skuldastöðu er ekki söluvænleg og við sölu situr lántakandi uppi með mismun söluverðs og áhvílandi lána. Úrræðið er í raun ekki í boði fyrir okkar ímyndaða lántakanda vegna aukinnar greiðslugetu síðustu ára, fenginni með síauknu vinnuframlagi. Greiðsluviljinn og skilvísin kemur honum í koll.
d ) Greiðsluaðlögunarleiðin er ekki í boði fyrir okkar ímyndaða lántakanda þar sem hann er ekki almennur launþegi nema að hluta til og vinnur fyrir stórum hluta sinna viðbótartekna sem verktaki.

Athygli hefur beinst sérstaklega að þeim sem tóku gengistryggð lán eða myntkörfulán, sem núna hafa verið dæmd ólögleg. Ekki hefur verið unnið úr þeim úrskurði. Sett hafa verið lög vegna þeirra sem sitja uppi með óselda íbúð. Skv. þeim er hægt að láta aðra íbúðina ganga upp í hina. Ekki hefur verið unnið úr því hvernig framkvæma á þessi lög, t.d. ef lán hvíla hjá fleiri en einni lánastofnun og fátt er um svör þegar spurst er fyrir, útfærsluna vantar.

Lítið hefur verið fjallað um aðstæður þeirra sem tóku hefðbundin lán til íbúðakaupa, t.d hjá Íbúðalánasjóði eða lífeyrissjóðunum og hafa þeir fengið litla athygli í umræðunni.
Lán bankastofnana til íbúðakaupa eru síðan enn einn pakkinn. Um öll þessi lán gilda ólíkar reglur, skilmálar og vaxtastig, og eins hefur verið talað um algeran frumskóg þegar kemur að gengistryggðum lánum, því þar eru tilbrigðin flest. Íbúðalánasjóður hefur líka breytt sínum reglum á síðustu árum, sérstaklega með tilliti til hámarkslána, en sjóðurinn teygði sig langt til að vera samkeppnishæfur við bankastofnanir sem lánuðu allt að 100% kaupvirðis íbúða.

Ef gera á úrbætur sem gagnast öllum jafnt þarf að færa öll lán til íbúðakaupa í sambærilegt form, síðan er hægt að samræma reglur og úrræði. Á meðan ekkert er gert eru sífellt fleiri hnepptir í skuldaklafa, jafnvel um alla sína framtíð. Vissulega munu úrræðin líka hafa áhrif á lánveitendur, banka, lífeyrissjóði, Íbúðalánasjóð, og skerða tekjur þeirra - en hvað er best til lengdar, drepa þessar mjólkurkýr sem enn eru að streitast við að greiða sínar skuldir eða reka þær út á gaddinn? Hver verður þá staða þessara lánastofnana, þegar greiðslugetan og greiðsluviljinn er horfinn og stór hluti greiðenda ekki lengur til staðar?

Tillaga: Til að taka á vandmálinu þarf að greiða úr flækjustiginu sem gildir um hin ýmsu húsnæðislán. Gengistryggð lán og bankalán verði færð til sömu kjara og gilda um lán Íbúðalánasjóðs - eða settar aðrar samræmdar reglur um lánakjör íbúðalána sem gilda fyrir alla - þá sitja allir við sama borð og hægt er að gera samræmdar úrbætur fyrir alla - til dæmis þær sem hafa heyrst oft: að lækka höfuðstól til þess sem var í ársbyrjun 2008 og setja þak með hámark 5% vöxtum þaðan í frá. Það eru þær forsendur sem flestir íbúðakaupendur höfðu þegar farið var í íbúðakaupin, það eru þær forsendur sem munu tryggja mestar endurgreiðslur. Afnema verður vístölubundnar verðbætur svo allar hækkanir orku og nauðsynjavara verði ekki til að hækka lánin enn frekar og viðhalda vítahringnum.

En eitt er víst - ÞAÐ VERÐUR AÐ FARA AÐ GERA EITTHVAÐ!!!